کویر در عین زیبایی محیطی است خشن. سفر به کویر مستلزم نکاتی است که عدم رعایت آنها چه بسا موجب خسارات جانی ومالی می شود.در این مقاله در پی آنیم که بگوییم چگونه به کویر سفر کنیم تا از زیباییهای آن لذت ببریم و سفری سالم و بیاد ماندنی داشته باشیم
مشخصات یک راهنمای خوب
- راهنما باید به موقعیت جغرافیایی منطقه – مسیر جاده ها – محل چشمه های آب – عوارض طبیعی مانند تپه ها ، کوه ها ، دریاچه نمک ، بندریگ و فاصله بین آنها آگاه باشد.
- تسلط بر زمین شناسی و توپوگرافی منطقه – پستی و بلندی هایی که بر اثر سیل ایجاد می شود (در کویر سیل هم می آید!) برای راهنما اهمیت دارد. در نقاط پست ممکن ایت خاک به حدی گل شود که عبور ماشین غیرممکن شود و یا ماشین در گل بماند.
- تسلط به شیمی خاک و شیمی دریاچه ویژگی دیگر راهنماست. این تسلط باعث آسودگی خاطر در مواقع حرکت روی سطح دریاچه می شود (در عمق ۵۰-۵ سانتیمتری زیر سطح دریاچه آب موجود است) و در سطح دریاچه لایه ای از سولفات کلسیم ایجاد شده که می توان با اتکا به آن بر روی آن ماشین سواری کرد. هم چنین نوع عناصر موجود در خاک در عبور از کویر مؤثر است. مثلا سولفات سدیم که در خاک برخی مناطق کویر زیاد یافت می شود باعف پوکی خاک و گیرافتادن ماشین می شودو یا خاک رس و یا کائولن در مواقع بارانی سبب می شود که ماشین بکسواد کند و درجا بزند.
- یک راهنما باید با ستارگان و موقعیت آنها در فصول مختلف سال آشنا باشد تا تشخیص جهت و مسیر حرکت در شب ممکن شود.
- آشنایی با جانوران و خزندگان و حشرات کویر هم ویژگی مهم دیگر است در این مورد و موجودات ذیل الذکر نکاتی قابل توجه است:
الف- شتر: معمولا هنگام عصر به سوی آب حرکت می کند و با تعقیب آنها می توان به آب رسید!
ب- عقرب: آشنایی با خصوصیات این جانور مانند این که چه مواقعی از سال در خواب زمستانی است و یا این که در چه اوقاتی از روز و شب احتمال وجود عقرب کم است (یا اینکه با توجه به درجه حرارت ، مثلا در آذر ماه می توان تشخیص داد که احتمال وجود آن هست یا نه؟) هم چین نحوه عمل وکمکهای اولیه در هنگام عقرب گزیدگی . نیز آگاهی به این نکته که در کویر بعضی نقاط هستند که اصلا عقرب در آن یافت نمیشود (مانند محلی نزدیک ارغوانی آران ، که حتی در شب می توانید با آسودگی خاطر روی ماسه های آنجا استراحت کنید!
ج- سوسمارها : خطرناکترین آنها بزمجه است که در کویر مناطقی هست که احتمال یافت شدن آنها زیاد است ( مثلا در کویر آران و بیدگل ناحیه ای به طول و عرض ۶ کیلومتر هست که در آن بزمجه زیاد یافت میشود.)
د- مار: آشنایی با انواع سمی و غیر سمی مارهای کویر و کمک های اولیه در هنگام مارگزیدگی
ه- سایر جانوران : آشنایی با زیستگاه انواع سوسک، مارمولک ، روباه ، خرگوش ، موش و همچنین حیواناتی نظیر کل ، بز ، میش ، آهو ، جیبر و …
- راهنمای خوب در کویر با نوع گیاهان و مناطق رویش آنها آشناست و می داند که:
الف- برخی از گیاهان در مناطق خاصی می رویندو از طریق نوع گیاه میتوان نوع آب (شور ، تلخ ، شیرین و… ) در آن منطقه را تشخیص داد.
ب- ریشه بعضی گیاهان بسیار پرآب است که در هنگام نیاز و با روشهای خاص میتوان از آن استفاده کرد.
ج- آتش چوب بعضی از گیاهان بسیار پرحرارت و عالی است
د- از ساقه برخی گیاهان در مواقع بحرانی به عنوان غذا میتوان استفاده کرد.
ه بعضی گیاهان برخلاف ظاهر زیبایشان سمی هستند!
- علاوه بر موارد فوق بعضی تجربیات راهنما بسیار با ارزش است مثل طریقه بیرون آوردن ماشین مانده در باتلاق دریاچه یا ماسه بادی ، یا پیاده راه رفتن در شبهای بدون ستاره از طریق هاله نور شهرهای مجاور کویر با تهیه کرسی ساده در شب های سرد زمستانی برای خواب.
آب درکویر
هنگام حرکت به سوی کویر حداقل به اندازه دوبرابر نیاز آب بردارید زیرا تشنگی سریع انسان را از پای درمی آورد و بدون آب در روزهای گرم نمیتوان زیاد دوام آورد. در مرز شروع تپه های شنی در کویر احتمال وجود آب هست . راه هایی برای جمع آوری و استفاده آب موجود در خاک هست . مردمان کویر برای جلوگیری از عطش ، بجای آب چای می نوشند! از ریشه پر آب بعضی گیاهان میتوان استفاده کرد و وجود گیاهانی خاص نشانه وجود آب است. از مصرف غذاهایی که آب زیادی لازم دارند و باعث عطش می شوند بپرهیزید.
نکات مفید دیگر :
*تجهیزات کافی به همراه داشته باشید مانند : غذا ، چادر ، لوازم بهداشتی ، چراغ قوه ، کیسه خواب ، کفش مناسب ، سوخت ، طناب ، دوربین شکاری ، قطب نما ، نقشه و …
*از دو یا چند وسیله نقلیه استفاده کنید (بهتر است از نوع کمک دار دو دیفرانسیل شاسی بلند باشد) بنزین و لاستیک زاپاس فراموش نشود. بهتر است از عیب های جزئی ماشین هم آگاه باشید.
*آچار و ابزار و چسب به همراه داشته باشید . (یکی از خرابی های رایج سوراخ شدن رادیاتور است(
*به همراه داشتن بیل و تخته های چوب برای بیرون کشیدن ماشین از باتلاق ، مفید است.
* همراه داشتن شکر ، قند یا نبات و آبمیوه و هندوانه می تواند جان شما را نجات دهد! (در مواقع اضطراری میتوان با مخلوط کردن شکر با آب تلخ آن را قابل استفاده نمود.
*استفاده از عینک آفتابی مخصوصاً در دریاچه نمک در توقف طولانی در کویر توصیه می شود.
*در کویر مراقب وسایل الکترونیکی خود باشید ( با داخل شدن ذرات ماسه از کار می افتند).
*برای نگهداری گوشت در گرمای کویر از قیمه کردن در چربی خودش و یا در مشک ریختن و یا نمک سودکردن استفاده کنید. (گوشت را به تخته هایی با قطر ۳ سانتیمتر تبدیل کرده و تکه های بریده شده را در داخل نمک قرار می دهیم بطوریکه نمک تمام سطح آن را بپوشاند.(
بدون برنامه‌ریزی و تمهیدات مناسب به کویر نروید
- کویر معمولاً پاکیزه‌تر از شهر است، چون خورشید با حرارت خود همه‌چیز را استرلیزه می‌کند
- حتماً از عینک ضد‌افتاب استفاده کنید
- اگر عینک ضد‌افتاب نداشتید برای چشمان خود، با پارچه یا کاغذ سایه‌بان درست کنید
- به چشمان خود سرمه بکشید
- به لبها و بینی خود روغن ضد ترک و خشکیدن بمالید
- از مکیدن لبهای خود خودداری کنید
- گردن خود را از تابش آفتاب بپوشانید
- از کلاه لبه‌دار استفاده کنید
- پیراهن آستین‌دار و شلوار پادار بلند بپوشید
- کرم ضد‌آفتاب بزید و در فواصل زمانی معین این عمل را تکرار کنید
- از لباسهای با رنگ روشن استفاده کنید
- کفش باید بادوام و متناسب پا باشد و بتواند محافظ پای شما از گرما و راحت باشد
- سیگار نکشید، دود باعث تسریع در تبخیر آب بدنتان میشود
آب:
- هر فرد حداقل هر روز ۴ لیتر آب لازم دارد
- برای آب خوردن منتظر تشنه‌شدن نشوید
- در فواصل زمانی معین آب بخورید
- آب را بهیچ‌عنوان جیره‌بندی نکنید، مخصوصاً در هوای بسیار گرم
- بیشتر به راه‌های جلوگیری و ممانعت از تبخیر آب بدنتان بیاندیشید
- به یاد داشته باشید آب موجود در بدنتان زندگی شما را حفظ می‌کند نه آب موجود در داخل قمقمه!
- در موقع کمبود آب از بینی تنفس کرده و دهان خود را بسته نگه‌دارید
- در زمان بی‌آبی قبل از انجام کوچکترین حرکتی و اقدامی به درست بودن آن فکر کنید
- لباسهای خود را به هیچ‌عنوان در نیاورید، آنها محافظ شما در برابر سرعت تبخیر آب بدنتان هستند
- در صورت امکان در طول روز در سایه بمانید
- سعی کنید ۳۰ سانتیمتر بالاتر از سطح زمین بنشینید، درجه حرارت سطح زمین بسیار بیشتر است
- الکل ننوشید، الکل باعث تشدید تبخیر آب بدنتان میشود
- اگر به مشکل کمبود آب برخورد نمودید دنبال نشانه‌های وجود آب باشید
- از تف کردن پرهیز کنید
- دنبال کردن رد‌پاها می‌تواند شما را به آب را نشانه‌های تمدن برساند، مخصوصاً اگر چند راه به یکی ختم شود
- دسته‌های پرندگان بر روی مکان‌های دارای آب دور می‌زنند
- به صدای جیک‌جیک کردن پرندگان هنگام صبح و عصر گوش دهید
- بلدرچین‌ها معمولاً کنار آب جمع می‌شوند
- فاخته و قمری هنگام صبح و عصر به سمت محل آب پرواز می‌کنند
- هم چنین به دنبال نشانه‌های حیوانات بگردید ، چون آنها معمولاً تمایل به پیدا کردن غذا در کنار آب دارند
- به دنبال گیاهان و رستنی‌هایی بگردید که معمولاً در کنار آب یافت می‌شوند
- گیاهان پنبه‌ای ، چنار ، بید ، گزنه ، سدر و … در کنار آب یافت می‌شوند
- شما ممکن است برای رسیدن به آب مجبور به حفر گودال شوید
- اگر آب پیدا کردید قبل از مصرف تصفیه کنید
- مدفوع و لاشه حیوانات عمده‌ترین دلایل آلودگی آبها هستند
- جوشاندن آب مطمئن‌ترین راه تصفیه آب است
- در ارتفاعات پایین آب را ۲ تا ۵ دقیقه و در ارتفاعات بلند(۳۰۰۰ متر) حداقل ۱۵ دقیقه بجوشانید
- هیچ کدام از مواد شیمیایی نمی‌تواند تمام میکروب‌ها یا انگل‌های موجود در آب را بکشد
- قبل از تصفیه آب توسط مواد شیمایی از یک پارچه تمیز بگذرانید تا ذرات از آن جدا شوند
- برای تصفیه آب توسط قرص ید به ازاء هر لیتر آب ۲ عدد قرص استفاده نموده و ۲۰ دقیقه منتظر بمانید
- برای تصفیه آب توسط قرص کلر به ازاء هر لیتر آب ۵ عدد قرص استفاده نموده و ۳۰ دقیقه منتظر بمانید
- برای تصفیه آب توسط مایع سفید‌کننده خانگی به ازاء هر لیتر آب ۲ قطره ریخته و ۳۰ دقیقه منتظر بمانید
غذا:
- غذای خشکانده شده ، سبک‌تر از غذای تازه است
• شیرینی خشک ، نان شیرینی ، کنسروتن‌ماهی ، کنسرو مرغ ، ژامبون ، سوسیس ، میوه‌های خشکانده شده ، گوشت خشکانده شده ، آجیل، حبوبات، مکمل‌های غذایی و … برای خوردن مناسب هستند
• از هرچیزی که ممکن است در داخل کوله له شود، تکه‌تکه شود یا خرد شود پرهیز کنید
• قبل از سفر اطلاعاتی در مورد گیاهان منطقه کسب کنید
• همه میوه‌های کاکتوس‌ها خوردنی هستند
• هیچ اصول کلی برای شناسایی گیاهان سمی وجود ندارد
• تنها توصیه این است که فقط در صورت وضعیت اورژانسی به فکر خوردن گیاهان بیفتید
• آب مایه زنده‌ماندن است، بدون غذا هم می‌توانید چند روز را بدون مشکل جدی سپری کنید
• اگر به مشکل کم آبی برخوردید، غذا نخورید، صحبت نکنید و سیگار نکشید
• اگر آبتان محدود بود پیشنهاد میشود غذاهایتان را دور بریزید
• از خوردن گیاهان دارای عصاره شیری خودداری کنید
• از خوردن حبوبات قرمز گیاهان پرهیز کنید
• در صورت امکان گیاهان مشکوک را قبل از خوردن بجوشانید
• گیاهان پخته را قبل از خوردن در دهن مزه‌مزه کنید تا مطمئن شوید خوردنی است
پیاده‌روی:
- یک فرد با شراط بدنی عالی می‌تواند بین ۲۰ تا۳۰ کیلومتر در روز طی کند.
• حداقل ۱۰ دقیقه در هر ساعت به استراحت بپردازید
• آهسته و یکنواخت حرکت کنید
• در بیابان‌های داغ بهتر است اول صبح و یا هنگام عصر به پیاده‌روی بپردازید
• ساده‌ترین و مطمئن‌ترین راه را انتخاب کنید
• از روی موانع عبور نکنید، آنها را دور بزنید
• در تپه‌های پرشیب زیگزال حرکت کنید
• از داخل دره‌ها، گودال‌ها و آب‌راه‌ها حرکت نکنید
• از حرکت در ارتفاع‌های بلند پرهیز کنید
• ۳ متر فاصله را بین خود رعایت کنید
• سرعت گروه را بر اساس ضعیف‌ترین فرد هماهنگ کنید
• از صحبت کردن بی‌دلیل خودداری کنید
• از جریان‌های آب عبور نکنید، آنها عمیق‌تر و سریع‌تر از آن هستند که به نظر می‌رسند
استراحت:
- داخل غارها یا محل‌هایی که می‌تواند محل زندگی حیوانات باشد به هیچ عنوان نروید
• از اقامت یا استراحت در اطراف آبها خودداری کنید
• از استراحت در مکان‌های بسیار باز، ارتفاعات بلند و مکان‌های خیس و مرطوب پرهیز کنید
• در زیر درختان نشینید، در محل گودی اطراف درخت بنشینید
• در صورت امکان در سایه به استراحت پرداخته و کفش‌ها و جوراب خود را در‌آورید
• برای نشستن از فوم استفاده کنید
• جوراب خود را عوض کرده و جوراب قبلی را آویزان کنید
• اگر سایه پیدا نکردید و زمین برای نشستن خیلی گرم بود و نتوانستید پاهای خود را بلند کنید،کفش خود را در نیاورید
• هنگام استراحت، پاهای خود را ۳۰ سانتیمتر بالاتر از زمین نگه‌دارید
• به هیچ عنوان روی زمین نشینید
گم‌‌شدن:
- اگر احساس کردید که گم شدید، خود را آزار ندهید
• بنشینید ، اطراف خود را بررسی کنید و به شناسایی موقعیت خود بپردازید
• سعی کنید به یاد آورید از آخرین زمانی که می دانستید کجا هستید ، چقدر سپری شده است
• بهترین راه این است که توقف کنید تا دوستان شما و یا تیم‌های نجات شما را پیدا کنند، مخصوصاً اگر آب و غذا و چیزی به عنوان سرپناه داشته باشید
• وقتی تصمیم به ماندن گرفتید، دیگر حرکت نکنید
• از علامت‌های جهانی مثل HELP, X, SOS) ) به عنوان نشانه درخواست کمک استفاده کنید (روی زمین بکنید یا با سنگ و کاغذ به صورت بزرگ درست کنید تا از ارتفاع بالا توسط هواپیما یا هلی‌کوپتر قابل دیدن باشد)
• از سوت ، شیپور و در صورت داشتن از تقنگ برای درخواست کمک استفاده کنید
• بهترین نشانه آتش است. از آتش دودزا در روز و آتش روشن و نورانی در شب استفاده کنید
• اگر تصمیم به ماندن نگرفتید ، مکان خود را علامت‌گذاری کرده و یک یاد‌داشت بگذارید
• رد‌پاهای قبلی خود را دنبال کنید تا شاید به یک جای آشنا برسید
• سعی نکنید میان‌بر بزنید ، چون ممکن است بیشتر گیج شوید
• اگر ممکن بود بالای یک درخت یا تپه بروید تا طرح و نقشه مناسبی بریزید
• وقتی به یک جاده برخوردید ، همانجا بمانید
رعد و برق:
- قبل از مسافرت اطلاعاتی در مورد هواشناسی کسب کنید
• اطلاعات خود را در مورد شناسایی ابر‌ها تکمیل کنید
• رعد و برق می‌تواند در ته دره‌ها ، در روی خط‌الراس‌ها و نزدیک قله‌ها رخ دهد
• رعد و برق پس از اصابت پخش شده و در امتداد زمین‌های دارای کمترین مقاومت جریان می‌یابد
• موقع رعد و برق از حرکت در شیب‌های تند پرهیز کنید
• اگر موقع رعد و برق در محل باز و در امتداد درختان هستید بهترین راه نشستن بر روی یک سنگ (نه بالاترین سنگ آن ناحیه) و جمع کردن بدن روی آن است؛ سنگی را انتخاب کنید که از زمین جدا شده است
• چند نفری در داخل یک گودال کوچک ، زیر یک سنگ آویزان ، یا داخل یک غار کوچک تجمع نکنید
• بهترین حالت این است که تا حد ممکن روی پاهایتان دولاشدن شوید
حیوانات :
- از تمام حیوانات ، چه سمی و چه غیر سمی احتیاط کنید
• به محدوده آنها احترام گذاشته و با فاصله از دیدن آنها لذت ببرید
• در شب و موقع خواب تمام بدن‌خود را بپوشانید
• به محل کندوی زنبورها نزدیک نشوید
• در صورت نیش‌زدگی توسط زنبور نیشش را توسط ناخن یا انبرک خارج سازید و از کرم بی‌حس‌کننده موضعی و آنتی‌هیستامین استفاده کنید
• نیش انواع مار‌ها و عقرب‌ها می‌تواند کشنده باشد
• به خاطر داشته باشید که نیش‌زدن وسیله دفاعی حیوانات هستند پس آنها را تحریک نکنید
• همه حیوانات سمی ترسو و خجالتی هستند
• اکثر اوقات ترسیدن شما باعث تحریک آنها میشود، اگر ناگاه احساس کردید یک حیوان سمی روی بدن شما قرار دارد و یا راه می‌رود به هیچ عنوان تکان نخورید و بی‌حرکت بمانید
• در موقع حرکت به محل قراردادن پای خود دقت کنید
• در مارگزیدگی از بریدن محل گزیدگی و مکیدن آن خودداری کنید، مگر در مواقع اضطرار
• به فرد مارگزیده دارو و الکل ندهید و از اسپری یا یخ استفاده نکنید
• از بست شریان‌بند بصورت سفت خودداری کنید( ۲ انگشت را باید بتوان زیر بند برد(
• منتظر نمانید که آیا علائم بیمار شدت می‌یابد یا نه؟
• نیش بعضی از مامولک‌ها نیز سمی است
تجهیزات:
- وزن، اولین دشمن شماست
• وسایل خود را داخل کوله پشتی قرار دهید ، در داخل جیب‌های خود نگذارید و یا از خود آویزان نکنید ، به ویژه چیز‌های مثل تبر یا چاقو را که موقع افتادن می‌تواند صدمه‌آفرین باشد
• وسایل حیاتی را بر حسب نیاز برنامه خود انتخاب نمایید
• تجهیزات اساسی عبارتند از: آینه فلزی جهت علامت دادن ، سوت ، چاقوی جیبی ، سنگ یا فلز چخماق ، شمع کوچک ، مداد کوچک ، قطب‌نمای مغناطیسی ، کبریت ضد‌آب‌شده ، نخ‌دندان(۱۰۰متر) و قمقمه یک لیتری.
• وسایلی که اگر دوست داشتید بردارید : بادکنک‌های رنگی ، باند کمک اولیه ، قرص ید ، فنجان ، جعبه کبریت ضد‌آب شده ، دستمال گلدار و نقشه منطقه
• وسایلی که می‌توانند مفید باشند : تور نازک با رنگ روشن(۱ مترمربع) ، شیرینی خشک ، فویل آلمینیومی ، قلاب کوچک ماهیگیری ، نمک ، انبرک ، تیغ ریش‌تراشی ، ظرف آب پلاستیکی به عنوان قمقمه ، پانچو یا نایلون ، سوزن با سوراخ بزرگ ، نخ پینه‌دوزی کتان(۱۰۰ متر) ، ریسمان (سیم تله) ، شانه ، کیت مارگزیدگی ، صابون کوچک ، اره چوب ، وسیله تیزکننده چاقو وکتابچه راهنمای نجات‌یافتن
گردآوری و تنظیم : واحد آموزش و برنامه ریزی سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری کاشان
